सुष्मिरा अर्याल, मनोविद्
बालबालिकाहरु १० वर्ष देखि किशोरावस्थामा प्रवेश गरेको हुन्छन् । किशोरावस्थामा प्रबेश भएपछि शरीरमा हुने पीट्युटरी ग्रन्थिको विकासले शारीरिका अंगहरु विकास हुदै गएको हुन्छ । पीट्युटरी ग्रन्थिले लुटिनाइजिङ हार्मोनको उत्पादन गरेर किशोरकिशोरीहरुको यौनाङ्हगहरुको विकास गर्ने, शरिरको मांसपेशीहरु वृद्धि हुदै जाने, हड्डीहरु बढ्ने, शरीरमा रौँहरु पलाउने, काँखि मुनि र यौनाङ वरपर रौँहरु पलाउँन थाल्दछ । बालबालिकाहरु किशोरावस्थामा प्रवेश गरेपछि फोलिकल स्टिमुलेटिङ हर्मोन उत्पादन भएको हुन्छ । यसले किशोरकिशोरीहरुको यौन भावनाका साथै शारीरिक विकासमा मद्दत पुर्याउँदछ ।
किशोरावस्थामा बाल्य अवस्था देखि युवा अवस्था बीचको सङ्क्रमण अवधी हो । त्यसैले यो अवधिमा छिटोछिटो मानसिक तथा शारीरिक परिवर्तनहरु देखा पर्दछन । यहि सङ्क्रमणको अवधिमा किशोरकिशोरीहरुमा आफ्नो अस्तित्व र पहिचान प्रति जिज्ञाशु हुनथाल्ने, अभिभावकहरुसँग कुरा नमिल्ने, सामान्य कुराले पनि तनाव सिर्जना हुनेहुनाले एकान्त ठाउँ मनपराउँने, मन मिल्ने साथीहरुसगँ बढी समय बिताउन मन पराउँछन । यहि क्रममा उनीहरु डेटिङमा लामो समय विताउँन थालेका हुन्छन । त्यहि भएर अभिभावक भन्दा प्रेमीप्रेमीका बीचको सम्बन्ध बढी नजिकको हुन्छ ।
डेटिङ् प्रतिको धारणा सकारात्मक नभएको कारण हाम्रो समाजका अधिकाङ्श अभिभावहरु छेराछेरीको डेटिङ्लाइ सहजी स्वीकार्न सक्दैनन । त्यसैको परिणाम स्वरुप उनीहरु लुकिछिपी डेटीङ् जाने र मायाँप्रेम साट्ने गर्दछन । अभिभावक, आफन्त, शिक्षक आदि मानिसहरुका डरका कारण किशोरकिशोरीहरु लुकिछिपी प्रेमसम्बन्ध राख्नका लागि पनि डेटिङलाइ रेजेका हुन्छन् । यसका साथै, किशोरावस्थामा धेरैले आफु माथि परिआउन सक्ने समस्याहरुलाइ ठम्याउँन सकेका हुँदैनन । यिनै परिस्थितिले गर्दा तिब्र यौन चाहना आउँदा दुवैले आफ्नो सम्यमता अपनाउँन नसक्दा अर्थात उचित जीवनोपयोगी सीपको अभाव हुँदा असुरक्षित यौनसम्पर्क हुनसक्दछ ।
प्रेमीको यौन चाहनाका कारण कतिपय किशोरीहरु दवावमा परेर वा अन्य अवस्थाले सबैभन्दा धेरै विश्वास गरिएको प्रेमीबाट नै बलात्कृत हुनपुगेका हुन्छन । आफ्नो साथीको नियत गलत भएका कारण कुनै महानामा एकान्त ठाउँ रोजेका हुनसक्दछ । त्यहि अवस्थामा कुनैपनि दिन बलात्कार वा कुनैपनि किसिमको यौन हिंसामा हुनसक्छन् ।
कसरी पर्छ मनोबैज्ञानिक असर रु
आफ्नो साथीलाइ असाध्यै विश्वास गरेको हुनाले नै डेटिङमा गएका हुन्छन् । त्यसैले उनीहरु एकअर्कालाइ सबैभन्दा धेरै माया गर्दछन् । यस्तो अवस्थामा अनपेक्षित रुपमा यौन हिंसा भोग्नु परेको खण्डमा उनीहरुलाइ मनोबैज्ञानिक रुपमा गहिरो आघात पर्नजान्छ । जसका कारण विभिन्न किसिमका मानसिक तनावको सताउने गर्दछ । किशेरीहरु माथि बलात्कार वा अरु कुनैपनि किसिमको यौनहिंसाका घटनाहरु हुँदा विभिन्न किसिमका शारीरिक तथा मानसिक असरहरु देखापर्दछ । जस्तैस्
हिंसा भएको कारण केटा मान्छेसगँ डराउने अवस्था ९फोबिया० अउँने,
प्रतिशोधको भावना सिर्जना हुने,
ब्यवहारमा परिवर्तन आउने,
धेरै रिसाउने, गम्भिर स्वभावको हुने,
मनमा डरको भवना बढ्ने,
कसैसगँ नबोलि एक्लै बस्ने,
एकान्त ठाउँ बढि रुचाउने,
आफ्नो साथीहरु र आफन्तहरुबाट टाढा हुने,
धेरै नबोल्ने अथवा धेरै बोल्ने,
धेरै चिन्ता लिने,
धेरै खाना खाने वा नखाने,
धेरै सुत्ने वा निद्रा नलाग्ने,
रिसाउने झर्कोफर्को गर्ने,
हातमा धेरै पसिना आउने,
शरीर कमजोर हुदै जाने,
पठनपाठनमा ध्यान नजाने,
टाउको वा पाता दुखेको अनुभव हुने
यी लगायत कतिपयलाइ पखाला लागिरहन पनि सक्दछ । आफ्नो साथिबाट भएको विश्वासघातका कारणले महिला पुरुष बीचको सम्बन्धमा कहिल्यै पनि विश्वास गर्न नसक्ने मानसिकता पनि बन्न सक्छ । कसैकसैले त यस्तो तनाव लामो समयसम्म रहिरहदा आत्महत्या गर्न पनि सक्छन ।
अवलम्बन गर्न सिकने उपायहरु
मानसिक रुपमा विचलनमा भएको अवस्थामा अभिभावकहरुले नै आफ्नो आफ्ना बालबालिकाहरु प्रति उचित व्यवहार अपनाइ त्यसलाइ सकारात्मक तरिकाले व्यवस्थापन गर्नुपर्दछ । बालबालिकाहरुका लागि विश्वासिलो र खुलेर कुरा गर्ने साथी अभिभावकहरु हुनुपर्दछ किनकि बालबालिकाहरुका बारेमा अभिभावकले जति अरु व्यक्तिले बुझेका हुँदैनन् । बालबालिकाहरुको व्यवहारमा आएको परिवर्तनलाइ ख्याल गरेर धेँरै सोधखोज गर्नुभन्दा पनि उनीहरुका लागि धेरैभन्दा धेरै समय दिनुपर्दछ । उनीहरुले भोगिरहेको समस्याहरु बुझ्नका लागि विभिन्न किसिमको खेलहरुमा सहभागी हुने, सिर्जनात्मक क्रियाकलापहरु गर्दै उनिहरुको हाउभाउलाइ ख्याल गरेर कुराकानी गर्दै घुलमिल हुनुपर्दछ । जसका कारण उनीहरुले आफ्नो समस्याका बारेमा बताउने वातावरणको सिर्जना गर्नसकिन्छ ।
यौनजन्य हिंसामा परेको अस्थाका बारेमा विद्यालयमा शिक्षकहरुले पनि उनीहरुको व्यवहारमा आएको परिवर्तनहरुलाइ विशेष ध्यान दिएर अवश्यक सहयेग पुर्याउँन सक्दछन । मानिसक तनावमा भएका किशेरकिशेरीहरु विद्यालय उपस्थित हुनका लागि मात्र भए पनि विद्यालय जाने गर्दछन् तर पढाइमा भने ध्यान दिएका हुदैनन् । कक्षाकोठामा बस्दा पनि ध्यान दिएर सिकिरहेका हुँदैनन । कोहि त विद्यालय नै जान मान्दैनन् । शिक्षकहरुले यस्तो व्यवहारमा गाली गर्नु वा सजाय दिनुहुदैन । त्यसले झन डरलाग्दो अवस्था सिर्जना हुनपुग्दछ । उनीहरुको समस्याका बारेमा बुझ्न बालमैत्रीपूर्ण व्यवहार अपनाउँनु पर्दछ । समस्याहरुका आधारमा अभिभावकहरुसँग समन्वय गरेर उनीहरुको मनोदशालाइ सहज तरिकाले बुझ्नुपर्छ ।
यौन हिंसामा परेकै कारणले निरन्तर रुपमा मानसिक तनावको समस्याले उनीहरु मानसिक विचलनको अवस्थामा पनि पुगेका हुन्छन । सामान्य किसिमको मानसिक समस्यामा परेका बालबालिका तथा किशोरकिशोरीहरुलाइ मनोसामिजक परामर्शको माध्यमबाट उपचार गर्न सकिन्छ भने मानसिक विचलनमा नै परेको अवस्थामा मनोचिकित्सकसँगको परामर्शले औषधि उपचार गर्न सकिन्छ । विभिन्न किसिमका थेरापीहरु गरेर उनीहरुलाइ त्यो घटना भुलाएर आफ्नो सामान्य जीवनमा फर्काउन सकिन्छ ।
यौन शिक्षा नै अपरिहार्य
किशोरकिशोरीहरुको उमेर अनुसार आवश्यक यौनशिक्षा र जीवनोपयोगी सीप परिवार र विद्यालयबाट उपलब्ध गराउँनु पर्दछ । परिवारमा बालबालिकाहरुले अभिभावकसँग मनमा लागेका कुराहरु गर्न सक्ने वातावरणको सिर्जना गर्नुपर्दछ । यौन र यौनिकताका बारेमा उनिहरुले आफ्ना साथी वा विभिन्न पत्रपत्रिकाहरुबाट भन्दा पनि अभिभावकबाट नै सही जानकारी पाएको खण्डमा बालबालिका र अभिभावक बीचको सम्बन्ध सकारात्मक तरिकाले विकास हुने र बालबालिकाहरुमा पनि जीवनोपयोगी सीपको विकास हुँदै जान्छ ।
